Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi
Finansal tabloda gösterilmesi esasına göre sınıflandırıldığında, giderler Bilanço ve Gelir Tablosunda gösterilmesine göre iki grupta toplanacaktır. Bu sınıflandırmada bilançonun süreklilik ve gelir tablosunun dönemlik olma özellikleri göz önünde tutulacaktır. Eğer bir gider kaleminden gelecek hesap dönemlerinden de faydalanılacaksa bu gider kalemi Bilançoda gösterilecektir. Diğer taraftan gider sadece cari döneme ilişkin ise, gelecek hesap dönemleri ile ilişkili değilse bu tür giderler Gelir Tablosunda gösterilecektir. Bilançoda gösterilen giderler (maddi duran varlıkların alış bedelleri) ve bunların gelir tablosuna yansıyan kısımları (amortisman giderleri) sınıflandırmaya örnek olarak verilebilir.
Bilançolarda ve gelir tablosunda gösterilmesine göre giderler genel olarak
1 Yatırım giderleri
2 İşletme giderleri olarak sınıflandırılmaktadır.
Yatırım Giderleri
Mamul ya da hizmet üretmek/sunmak amacı ile yapılan ve birden çok hesap dönemini kapsayan giderlerdir ki BİLANÇO da gösterilirler. Bilanço kalemi olan bu unsurlar, tüketildikleri an gider olarak tanımlanmaktadırlar. Bu tür giderler varlıkların tüketilmeleri karşılığında gelir tablosuna aktarılırlar. Amortisman gideri, varlıkların tüketilen kısmı olarak gelir tablosuna yansıtılacaktır. Veya üretilen mamuller, satıldıkları zaman satılan mamul maliyeti olarak gelir tablosuna aktarılacaktır. Bilanço kalemleri farlı hesap dönemleri arasında devredilme özelliğine sahiptir. Varlıkların tüketilen kısmı, bilançodan çıkarılarak gelir tablosuna gider veya zarar olarak aktarılacaktır.
İşletme Giderleri
Cari döneme ilişkin olarak gerçekleştirilen faaliyetlerin parasal ifadesidir. Bu tür giderler, sadece cari döneme ilişkindir, dönemler arasında devredilemez. İşletme giderleri, stoklara dönüşebilen giderlerdir. Üretim giderleri toplamı, mamul satılana kadar, yarı mamul maliyeti ve mamul maliyeti olarak bilançoda yer alacaktır. Diğer taraftan, işletme giderleri kendi içerisinde de fonksiyonel yapıya göre sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.
Fonksiyon Esasına Göre Giderler
Çeşit Esasına Göre Giderler
1 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
2 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
3 MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
4 DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
5 ÇEŞİTLİ GİDERLER
6 VERGİ RESİM VE HARÇLAR
7 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
8 FİNANSMAN GİDERLERİ
Mamullere Yüklenme Esasına Göre Giderler
Giderler, gider yerleri ve mamullere yüklenme esasına göre iki gruba ayrılmaktadır:
1 Direkt giderler
2 Endirekt giderler
Direkt Giderler
Gider yerleri ve mamullere doğrudan yüklenme özelliğine sahiptirler. Doğrudan yüklenme özelliği nedeni ile herhangi bir aracı (dağıtım anahtarı) kullanılmaksızın mamullere doğrudan yüklenme ifade edilmektedir.
DİMM ve Dİ giderleri, üretilen mamullerin bünyesinde doğrudan yer alan, esas gider yeri bazında kolaylıkla izlenebilen gider türleridir. Bu nedenle bu tür giderler, mamullere doğrudan yüklenmektedir. Bu tür giderler, farklı mamuller ve gider yerleri için kolaylıkla tespit edilebilir.
Endirekt Giderler
Gider yerleri ve mamullere doğrudan yüklenme özelliğine sahip değildirler. Bu tür giderler, gider yerleri ve mamullere dağıtım anahtarı aracılığı ile yüklenmektedirler. Bu tür giderler, kullanım amaçlarına göre “üretim gider yerleri” ve “üretim dışı gider yerleri” ile ilişkilendirilebilir.
Direkt giderler dışında kalan, fakat üretim ile ilgili olan giderler, endirekt gider özelliği taşımakta olup GÜG başlığı altında toplanmaktadır. Üretim dışındaki endirekt giderler ise, dönem gideri (fonksiyonlara esasına göre) olarak kabul edilir.
Gider yerleri TDHP’ nında aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
1 Esas üretim gider yerleri
2 Yardımcı üretim gider yerleri
3 Yardımcı hizmet gider yerleri
4 Yatırım gider yerleri
5 Üretim yerleri yönetim gider yerleri
6 Araştırma ve geliştirme gider yerleri
7 Pazarlama satış ve dağıtım gider yerleri
8 Genel yönetim gider yerleri
FAALİYET HACMİNE GÖRE MALİYETLER
Faaliyet hacmindeki değişmelere göre maliyetler, aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:
1 Sabit maliyetler
2 Değişken maliyetler
3 Yarı sabit maliyetler
4 Yarı değişken maliyetler
Sabit Maliyetler
Faaliyet hacmindeki değişmelere göre değişme göstermeyen, sabit kalan maliyetlerdir. Sabit maliyetlerin sabit olma özelliği iki unsura bağlıdır. Bunlardan ilki, belirli bir zaman dilimi, ikincisi ise belirli bir faaliyet hacmidir. Kısa dönemde sabit olan giderler, uzun dönemlerde değişkenlik gösterilmektedir. Belirli bir faaliyet hacminde sabit olan maliyetler, faaliyet hacmindeki artışa bağlı olarak birim faaliyet hacmi başına değişken olmaktadır. Amortisman gideri, kira ve sigorta gideri gibi maliyet unsurları, faaliyet hacmindeki değişikliklerden etkilenmemektedirler. Ancak faaliyet hacmindeki artışa bağlı olarak birim faaliyet hacmi başına düşen sabit maliyetin payı azalacaktır.
Değişken Maliyetler
Faaliyet hacmindeki değişikliklere bağlı olarak değişiklik gösteren maliyetlerdir. Faaliyet hacmindeki artış/azalışa bağlı olarak artan/azalan maliyetlerdir. Birim başına değişken maliyetler ise, sabit olmakta, değişme göstermemektedirler. Dİİİ ve Dİ ve enerji gideri gibi faaliyet hacmine göre değişme gösteren maliyet unsurları, faaliyet hacmi ile aynı yönde hareket eder.
Yarı sabit ve yarı değişken maliyetler
İşletmelerde tam anlamı ile sabit ve değişken olmayan maliyetler vardır. Faaliyet hacmi sıfır da olsa var olan ve faaliyet hacmindeki artışa bağlı olarak artış gösteren maliyetlerdir. Bu tür maliyetler, sabit ve değişken maliyet özelliklerini bünyesinde toplayan karma giderlerdir.
KAYNAK
--------------------------------------------------------------------------------
Doç. Dr. Sait Kaygusuz, Yönetim Muhasebesi, Uludağ Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Öğretim Üyesi
