Mali tablolar, bir dönem içinde oluşan mali olayların işletme varlıkları ve kaynakları üzerindeki etkisini özetler. Çok sayıda mali tablo hazırlanması mümkün ve gerekli olmasına rağmen, öncelikle önem taşıyan ve mutlaka hazırlanması gereken temel mali tablolar, bilanço ve gelir tablosudur.
Ek finansal tablolar ise şunlardır:
- Satışların Maliyeti Tablosu
- Fon Akım Tablosu
- Nakit Akım Tablosu
- Kar Dağıtım Tablosu
- Özsermaye Değişim Tablosu
BİLANÇO
Bilanço ve Bilanço Eşitliği
Bilanço işletmenin belirli bir andaki varlıklarını ve bu varlıkların kaynaklarını gösteren bir tablodur. Bilanço statik (durağan) bir özellik taşır ve aynen bir fotoğraf gibi sadece hazırlandığı tarihte işletmenin durumunu gösterir.
Daha önce de belirtildiği gibi işletme kendine tahsis edilen varlıklar ile faaliyete başlar ve devam eder. Bu varlıklar kuruluşta işletme sahibinin işletmeye tahsis ettiği para, bina, teçhizat gibi varlıklar ile faaliyetler neticesinde kar elde etmek ya da borçlanmak suretiyle edindiği varlıklardan oluşabilir. Bir başka deyişle, mutlaka her varlığın bir kaynağı vardır. Bu kaynak ya işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarını ifade eden sermayedir ya da üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki hakları olarak tanımlanabilecek borçlardır. Bunu formüle edersek,
VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR
eşitliğini elde ediyoruz.
Burada dikkat edilecek bir nokta vardır. Bir işletmenin kuruluşundan sonra işletme sahip veya ortaklarının hukuki gereklerini yerine getirerek sermayeyi artırmaları (veya azaltmaları) dışında sermaye rakamı sabittir. O halde faaliyetine devam eden bir işletme, sermaye ertırımı yapılmamışsa sadece borçlanmak suretiyle mi yeni varlıklar edinebilir? İşletme faaliyetlerinin karla sonuçlanması halinde bu kar işletmeden çekilmeyip yeni varlıklar alımında kullanılırsa yukarıdaki eşitlikte yeni varlıkların kaynağı nasıl gösterilecektir?
Bu soruların cevabı için şunları hatırlatmalıyız. İşletme faaliyetleri sonucunda yukarıdaki eşitlik asla bozulmaz, çünkü kaynağı olmayan bir varlık düşünülemez. Ayrıca kar; İşletme sahibinin varlıklarında ortaya çıkan artıştır. Buradan kar sermaye artışı olarak anlaşılıyor ise de bildiğimiz doğru da sermayenin (sermaye artırımı veya azaltımı özel halleri dışında) sabit olduğudur. O halde kar rakamı eşitliğin sağ tarafına sermaye rakamından ayrı olarak ilave edilmelidr. Veya "kar + sermaye" rakamını ifade edecek yeni bir kavram kullanılmalıdır ki bu özkaynak terimidir.
ÖZKAYNAK, işletme sahibinin haklarının kuruluş sermayesinden başka, faaliyetlerden elde edilen fakat işletme sahibine verilmeyip işletmede bırakılan karları da kapsaması halinde kullanılan bir kavramdır.
ÖZKAYNAK = SERMAYE + KAR
O halde yukarıdaki soruları şöyle cevaplandırabiliriz. Faaliyetine devam eden bir işletmede elde edilen kar işletmede bırakılarak yeni varlıkların alımında kullanılabilir. Bu taktirde varlık artışının kaynağı kardır ve bunu varlık kaynak eşitliğinde aşağıdaki gibi gösterebiliriz.
VARLIKLAR = SERMAYE + KAR + BORÇLAR
Veya;
VARLIKLAR = ÖZKAYNAK + BORÇLAR
Bilanço, hiçbir zaman bozulmayan bir varlık kaynak eşitliğine dayanan iki taraflı bir çizelgedir. Bilançonun aktif adı verilen sol tarafına varlıklar, pasif adı verilen sağ tarafına kaynaklar yazılır. Bu nedenle yukarıdaki eşitlik muhasebe eşitliği ya da bilanço eşitliği şeklinde tanımlanır.
Bilançonun aktif taraf toplamı, her zaman pasif taraf toplamına eşit olur. Bilanço, aktif ve pasif toplamlarının eşitliği anlamını taşıyan bir denklem niteliğindedir.
Bilançonun pasifi, işletme fonlarının nereden sağlandığını, aktif ise sağlanan bu fonların nerelerde kullanıldığını gösterir. İşletme fonlarının bir kısmını üçüncü kişilere borç vermek onlardan alacaklanmak şeklinde kullanabilir (Kredili satışlarda olduğu gibi). Bu taktirde fonların kullanım yerlerini gösteren aktif taraf; kasadaki para, bina, teçhizat gibi mevcutlar ile alacaklar toplamından oluşur. Bunu bilanço eşitliğinde şöyle gösterebiliriz.
MEVCUTLAR + ALACAKLAR = ÖZKAYNAK + BORÇLAR
Bilançonun Nitelikleri ve Türleri
Bilanço hazırlandığı tarihteki varlık ve kaynak yapısını gösteren statik bir tablo olduğundan mutlaka bilançonun hazırlanış tarihi bilanço üzerinde yeralmalıdır. Ayrıca bilançonun hangi işletmeye ait olduğunun da bilanço üzerinde belirtilmesi gerekir. Öte yandan hazırlanan bilançonun hangi tür bilanço olduğu ifade edilmelidir. Aşağıdaki farklı tür bilançolardan bahsedilebilir.
- Kuruluş Bilançosu
- Dönemsonu Bilançosu
- Dönembaşı Bilançosu
- Devir Bilançosu
- Birleşme Bilançosu
- Tasfiye Bilançosu
Bir işletmenin yeni kurulduğu zaman hangi varlıklara sahip olduğunu ve bunların nasıl finanse edildiğini göstermek üzere hazırlanan bilanço kuruluş bilançosudur.
Bir faaliyet dönemi (bir takvim yılı) sonunda (31 Aralıkta) hazırlanan bilanço dönemsonu bilançosudur.
Faaliyetlerine devam eden bir işletmede bir önceki dönemin dönemsonu bilançosu bu dönemin dönembaşı bilançosudur.
Bir işletmenin diğerini devralması ya da iki işletmenin yeni bir hukuki yapı altında birleşmesi şeklinde gerçekleşen işletme birleşmelerinde taraf olan işletmelerin devir veya birleşme tarihinde hazırladıkları bilançolar devir bilançosu veya birleşme bilançosu şeklinde isimlendirilir.
Bir işletmenin çeşitli nedenlerle faaliyetlerinin sona ermesi durumunda hazırlanan bilanço, tasfiye bilançosudur.
Bilançolar iki şekilde düzenlenebilir:
- Hesap şeklinde bilançolar,
- Rapor şeklinde bilançolar.
Hesap şeklinde bilançonun düzenlenmesinde aktif sol tarafta, pasif sağ tarafta yer alır.
Rapor şeklindeki bilançolarda ise önce aktif sonra pasif unsurlar alt alta sıralanır.
Hesap şeklindeki bilançoların düzenlenmesi daha alışılagelmiş bir uygulama olurken, rapor tipi bilançolar mali analiz tekniklerinin uygulanması durumunda tercih edilir.
Hangi tür olursa olsun aktif ve pasif unsurların sıralanmasında farklı ilkeler uygulanabilirse de genel kabul gören uygulama aktif unsurların en likit yani paraya en kolay çevrilebilir unsurdan en az likit yani paraya en zor çevrilebilir unsura doğru bir sıralama yapılmasıdır. Bu durumda pasif unsurlar sıralanırken de, en kısa zamanda geri ödenmesi gereken fonlar (kısa vadeli borçlar) önce, daha uzun vadede geri ödenmesi sözkonusu olan fonlar sonra yazılır.
Bilanço Karşılaştırması (Özkaynak karşılaştırması da denilebilir) Yoluyla Karın Hesaplanması
Varlıklar = Borçlar + Özkaynak şeklindeki bilanço eşitliğinde özkaynak rakamının bilinmemesi halinde;
Özkaynak = Varlıklar - Borçlar
şeklinde hesaplama yapılabileceği açıktır.
Kar kavramının tanımını hatırlatırsak, kar; işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarında, yani özkaynaklarda ortaya çıkan artıştır. O halde bir işletmenin dönembaşı bilançosu özkaynağı
ile dönemsonu bilançosu özkaynağı karşılaştırıldığında dönem sonu bilançosundaki özkaynağı artış göstermişse bu artış kardır ya da tersi, azalış göstermişse bu azalış zarardır. Ancak bu ifadenin doğru olabilmesi için özkaynak unsuru olan sermaye rakamının sermaye atırımı yoluyla artırılmamış veya tersi azaltılmamış olması gerekir. Bir başka deyişle dönem içinde işletmeye işletmeye ilave edilen veya işletmeden çekilen kıymet yoksa kar (ya da zarar) dönemsonu özkaynak ile dönembaşı özkaynak arasındaki farktır. Eğer özkaynak rakamı dönem içinde işletmeye ilave edilen değerler (örneğin sermaye artırımı) nedeniyle artmış ise bu durumda özkaynak farkının tamamı kar olmayacak, bir kısmı ilave edilen kıymetleri ifade edecektir. O halde kar rakamına ulaşmak için ilave edilen kıymetler tutarını, özkaynak farkından düşmek gerekir. Eğer özkaynak rakamı dönem içinde işletmeden çekilen değerler (örneğin sermaye azaltımı) nedeniyle azalmış ise bu durumda özkaynak farkı kar kadar olmayacak, kar rakamından çekilen kıymet tutarı kadar daha az olacaktır. Bu taktirde kar rakamına ulaşmak için işletmeden çekilen kıymetler tutarını özkaynak farkına eklemek gerekir. Söylediklerimizi formüle edersek;
Eğer dönem içinde işletmeye ilave edilen veya işletmeden çekilen değer yoksa;
Dönemsonu Özkaynak - Dönembaşı Özkaynak = Kar (ya da Zarar)
Eğer dönem içinde işletmeye ilave edilen (örneğin yeni ortak alınması, sermayenin artırılması) veya işletmeden çekilen (örneğin ortaklarca dönem içinde karı veya nakdin çekilmesi, sermaye azaltılması) kıymetler varsa formül aşağıdaki şekli alacaktır.
Dönemsonu Özkaynak - Dönembaşı özkaynak + İşletmeden Çekilen Kıymetler - İşltmeye İlave Edilen Kıymetler = Kar (ya da Zarar)
Örnek: Dönem içinde A işletmesinden çekilen kıymet olmamış ancak işletme sermayesinin artırılması sözkonusu olmuştur. 25.000 TL borç karşılığı ve 2.000 TL de karın devredilmesi olmak üzere toplam 27.000 TL'lik sermaye artırımı şeklinde ilave edilen kıymetleri dikkate alarak formülü uygulayalım.
Dönemsonu Özkaynak - Dönembaşı özkaynak + İşletmeden Çekilen Kıymetler - İşltmeye İlave Edilen Kıymetler = Kar (ya da Zarar)
Dönemsonu özkaynak = 322.000 TL
Dönembaşı özkaynak = 300.000 TL
KAR ya da ZARAR = 322.000 - 300.000 - 27.000
ZARAR = 5.000 TL'dir.
GELİR TABLOSU
Kar yukarıda ifade edildiği üzere özkaynak farkı şeklinde hesaplanabileceği gibi bir dönem boyunca ortaya çıkan gelir ve gider arasındaki farkın alınması suretiyle de hesaplanabilir. Esasen özkaynak farkı ile karın hesaplanması sadece kar rakamının kontrolü amacıyla yapılan bir işlemdir. Çünkü bu şekilde hesaplanan kar (ya da zarar) rakamının hangi unsurlardan meydana geldiği, hangi sebeple ortaya çıktığı görülmez. Halbuki yönetici, işletmenin ana hedefi olan karı artırmanın yollarını aramak, ortaya çıkan kar (ya da zararın) oluşmasında rol oynayan gelir ve gider unsurlarını ayrıntılı olarak incelemek zorundadır. Gerekiyorsa gelirleri artırmak, giderleri azaltmak için çözümler aramak başarılı bir işletme yönetimi için kaçınılmaz bir görevdir.
Gelir Tablosunun Tanımı: Gelir tablosu, bir işletmenin bir muhasebe dönemine ait faaliyet sonucunu (kar veya zararı) bu faaliyet sonucuna nasıl ulaşıldığını gelir ve gider grupları itibariyle gösteren bir tablodur. Sonucu tek bir rakam halinde değil, bu sonucun doğmasına neden olan ve dönem boyunca ortaya çıkmış bulunan gelir ve giderleri sistematik olarak vermesi gelir tablosuna dinamik bir özellik kazandırır. Statik (durağan) bir tablo olan bilanço ile kıyaslandığında, gelir tablosunun sonuç hakkında daha ayrıntılı bilgi vermesi, bu tabloya giderek daha fazla önem verilmesine neden olmuştur. Öyleki işletmenin belli bir andaki durumunu gösteren Bilanço'yu fotoğraf olarak nitelendirirsek, dinamik bir yapıda olan Gelir Tablosu'nu da bir filme benzetebiliriz.
Gelir Tablosu Aşağıdaki bölümlerden oluşur;
A- Brüt Satışlar
B- Satış İndirimleri (-)
C- Net Satışlar
D- Satışların Maliyeti
Brüt Satış Karı veya Zararı
E- Faaliyet Karı veya Zararı
Faaliyet Karı veya Zararı
F- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar
G- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar
H- Finansman Giderleri
Olağan Kar veya Zarar
I- Olağandışı Gelir ve Karlar
J- Olağandışı Gider ve Zararlar
Dönem Karı veya Zararı
K- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılıkları (-)
Dönem Net Karı veya Zararı
ÖRNEK SORULAR
SORU 1. Bir işletmenin belli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablo aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gelir Tablosu
B) Gider Tablosu
C) Fon akım tablosu
D) Bilanço
E) Kar - Zarar Tablosu
Cevap: D
SORU 2. Bir işletmenin, cari dönemin rakamları, geçmiş dönemlerin rakamları, bütçe rakamları veya rakip işletmelere ilişkin cari dönemin rakamları ile mukayese yapılabilmesine olanak sağlayan bilanço hangisidir?
A) Basit rapor tipi bilançolar
B) Analitik rapor tipi bilançolar,
C) Karşılaştırmalı Bilançolar
D) Analitik Bilançolar
E) Mali bilançolar
Cevap: C
SORU 3. Ana şirket ile bağlı şirketlerin belli bir andaki mali durumlarını, tek ve ekonomik birimin mali durumu gibi gösteren bilanço hangisidir?
A) Mali Bilanço
B) Ticari Bilanço
C) Konsolide Bilanço
D) İşletme Bilançosu
E) Analitik Bilanço
Cevap: C
SORU 4. Mutlak rakamlar yanında, bilanço kalemlerinin çeşitli açılardan durumlarını gösteren yüzde rakamlarına da yer veren bilanço tipi hangisidir?
A) Mali Bilançolar
B) Analitik Bilançolar
C) İşletme Bilançoları
D) Hesap tipi Bilançolar
E) Konsolide Bilançolar
Cevap: B
SORU 5. İşletmenin bilançosunda yer alan kalemler şunladır.
Kasa: 15.000 TL
Alacaklar: 13.000 TL
Stoklar: 8.000 TL
Alınan Avanslar: 3.000 TL
Borçlar: 9.000 TL
Bu veriler ışığı altında işletmenin özsermayesi kaç TL'dir.
A) 8.000
B) 14.000
C) 24.000
D) 30.000
E) 42.000
Cevap: C
Çözüm:
Sermaye = Varlıklar - Borçlar
= (15.000 + 13.000 + 8.000) - (3.000 + 9.000)
= 36.000 - 12.000
= 24.000 TL'dir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
-------------------------------------------------------------------------------------------
GÜCENME Ümit, Genel Muhasebe, Uludağ Üniversitesi, Marmara Kitabevi Yayınları, Eylül 2000,BURSA
KPSS Soru Bankası, A Grubu Kadrolar için, Yargı Yayınları, 2007
