Hesaplar

Hesap: Mali nitelikli olayların her bir bilanço unsurunda ve faaliyet sonucunu oluşturan her bir unsurda yarattığı değişmelerin izlenmesine yarayan çizelgeye denir.

Hesabın sol tarafına BORÇLU, sağ tarafına ALACAKLI denir.

Hesap Açmak: Mali nitelikli bir işlemin, ilgili hesabın sol veya sağ tarafına ilk kez yazılmasıdır.

Hesabı Borçlandırmak: Hesap açıldıktan sonra tutarın ilgili hesabın sol tarafına yazılmasıdır. Aktif karakterli hesaplar bu şekilde açılırlar.

Hesabı Alacaklandırmak: Hesap açıldıktan sonra tutarın ilgili hesabın sağ tarafına yazılmasıdır. Pasif karakterli hesaplar bu şekilde açılırlar.

Hesabın Borç Kalanı Vermesi: Hesabın borç (sol) tarafında yer alan tutarlar toplamının, alacak(sağ) tarafında yer alan tutarlar toplamından büyük olması durumunda aradaki fark hesabın borç(sol) tarafında görülür. Buna Borç kalanı veya borç bakiyesi de denmektedir. Genellikle aktif karakterli hesaplar borç kalanı verirler.

Hesabın Alacak Kalanı Vermesi: Hesabın borç (sol) tarafında yer alan tutarlar toplamının, alacak(sağ) tarafında yer alan tutarlar toplamından küçük olması durumunda aradaki fark hesabın alacak(sağ) tarafında görülür. Buna Alacak kalanı veya Alacak bakiyesi de denmektedir.

Genellikle pasif karakterli hesaplar alacak kalanı verirler.

Hesabın Kalan Vermemesi: Hesabın borç toplamı ile alacak toplamının eşit olmasıdır. Bu durumda hesap kapalıdır.

Aktif (Varlıklar) Hesaplar: Bilançonun sol tarafında yer alır. Bu grupta yer alan hesaplarda artış olduğu zaman borçlandırılırken, azalış olduğu zaman alacaklandırılır. Borç kalanı veren hesaplardır.

Pasif (Kaynaklar) Hesaplar: Bilançonun sağ tarafında yer alır. Bu grupta yer alan hesaplarda artış olduğu zaman alacaklandırılırken, azalış olduğu zaman borçlandırılır. Alacak kalanı veren hesaplardır.

Hesapların Sınıflandırılması

Asli Hesaplar: Kendi başlarına olayların etkilerini kesin sonuçlarıyla veren hesaplardır. Bu hesapların işleyişlerinde muhasebenin temel denklemi ve işlemin özellikleri esas alınır. Kasa, bankalar, demirbaşlar, borçlar, gelirler ve giderler gibi.

Düzenleyici Hesaplar

Bir işletmenin aktif ve pasif değerlerinin gerçek değerleriyle gösterilmesini sağlayan hesaplardır. İkiye ayrılır;

Aktifi düzenleyici hesaplar; Bilançonun pasif kısmında yer alması gerekirken düzenleyici rolü itibariyle aktif kısmında yer alan hesaplardır. Birikmiş Amortismanlar, Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı, Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı, Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı, Alacak Senetleri Reeskontu, Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri gibi.

Pasifi düzenleyici hesaplar; Bilaçonun aktif kısmında yeralması gerekirken düzenleyici rolü nedeniyle pasif kısmında yer alan hesaplardır. Borç senetleri Reeskontu, Ödenmemiş Sermaye, Dönem Net Zararı, Geçmiş Yıllar Zararları, Menkul Kıymet İhraç Farkı gibi.

Geçici Hesaplar: Tamamlanmayan işlemler ve belirli bir süre için veya konu için kullanılan hesaplardır. Kısa bir süre için kullanıldıklarından köprü vazivesi gören hesaplar olarak ta ifade edilir. Taşıdıkları kayıtlar asli hesaplara devredilerek kapatılırlar. Yoldaki Mallar gibi.

Nazım Hesapları: Varlıklarda, borçlarda ve sermayede artış veya azalış yaratmayan, ancak işletme yönetimi açısından bilinmesi gereken işlemlere ait hesaplardır. Örneğin: İşletme varlıkları içerisinde fiilen yer alan, fakat mülkiyeti işletmeye ait olmayan değerlerin izlenmesi. Bu hesaplar genellikle karşılıllı olarak işleyen hesaplardır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi aktifi düzenleyici hesaplardan birisidir?

A) Geçmiş Yıllar Zararları

B) Menkul Kıymet İhraç Farkı

C) Borç Senetleri Reeskontu

D) Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri

E) Dönem Net Zararı

Cevap: D

HESAP PLANI

Muhasebeden beklenen bilgilerin, raporların istenildiği şekilde ve içerikte olabilmesi için, mali nitelikteki işlemlere ait verilerin etkin ve düzenli bir şekilde toplanması (belgelendirilmesi) ve kaydedilmesi gerekir. Bilgilerin muhasebe kayıtlarına geçirilmesine, işletmenin faaliyet konusuna, büyüklüğüne ve yönetimin muhasebe bilgilerinden yararlanma durumuna göre, çok sayıda, hatta yüzlerce hesap kullanılır. Bu nedenle, çeşitli hesapların bir düzen içinde olmaları ve aynı olaylarn daima aynı hesaplara kaydedilmelerini sağlamak bakımından, işletmelerin kullanacakları hesapları önceden belirleyerek bunların bir listesini, bir planını yapmaları gerekir.

Bir işletmede kullanılacak hesapların muhasebenin temel kavramları ve ilkeleri doğrultusunda sistemli bir şekilde ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye hesap planı denir. Hesap planı ile mali nitelikli işlemlerin kaydı için kullanalacak hesapların belli bir sıra ve belli bir gruplama altında toplanması sağlanır.

TEK DÜZEN HESAP PLANI

Ülkemizde, finansal kurumlar dışında kalan tüm işletmeler için 1.1.1994 tarihinden itibaren Tekdüzen Hesap Planı'na (EK-1) uyma zorunluluğu getirilmiştir. Ülkemizde, işletmeler, muhasebe sistemlerini tekdüzen hesap çerçevesi ve hesap planı doğrultusunda kurmak zorundadırlar.

Tekdüzen Hesap Planının dayandığı hesap çerçevesine göre hesap sınıfları aşağıda gösterildiği gibidir:

1.DÖNEN VARLIKLAR

2.DURAN VARLIKLAR

3.KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

4.UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

5.ÖZKAYNAKLAR

6.GELİR TABLOSU HESAPLARI

7.MALİYET HESAPLARI

8.SERBEST

9.NAZIM HESAPLAR

Tekdüzenden amaç, bütün işletmeler arasında ve muhasebe sistemi ile mali tablolar arasında uyumluluk sağlamaktır. Yukarıdaki dokuz hesap grubunun içeriği şöyledir:

Dönen varlıklar hesap grubu; nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda faaliyet dönemi içinde veya en fazla bir yıl içinde paraya çevrilmesi veya kullanılacağı düşünülen varlıklara ait hesapları kapsar.

Duran varlıklar hesap grubu, bir yıldan veya bir faaliyet döneminden daha uzun süreler için işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan ve normalde satış amacı taşımayan varlıklara ait hesapları kapsar.

Kısa vadeli yabancı kaynaklar hesap grubunda; en çok bir yıl veya işletmenin faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynaklar yer alır.

Uzun vadeli yabancı kaynaklar ise, kredi kurumlarından, sermaye piyasasından ve işletmenin ilişkide bulunduğu üçüncü kişilerden sağlanan ve bir yıldan daha uzun sürede ödenecek olan işletme borçlarına ait hesapları içerir.

Öz kaynaklar hesap grubu; işletme sahip veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye tahsis etmiş oldukları sermaye ile faaliyetlerden elde edilen fakat, işletme ortaklarına verilmeyip işletmede bırakılan kar, değer yükselmelerinin neden olduğu artışlar ve dönemin net karına ait hesapları kapsar.

Gelir tablosu grubunda; varlık veya hizmet satışlarından ve faiz, kira gibi gelir işlemleri ile gelir elde etmek amacı ile tüketilen ve sermayeyi azaltıcı etkisi olan işlemlere ait hesaplar yer alır.

Maliyet hesapları grubu; mal ve hizmetlerin planlandığı şekilde üretilmesi ve yapılması için katlanılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesapları kapsar.

Nazım hesaplar grubunda, daha önce belirtildiği gibi, varlıklarda, borçlarda ve sermayede artış veya azalış yaratmayan, ancak işletme yönetimi ve diğer ilgililer tarafından bilinmesi ve izlenmesi gereken işlemlere ait hesaplar yer alır.

ÖRNEK SORU

Bir yıldan veya bir faaliyet döneminden daha uzun süreler için işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan ve normalde satış amacı taşımayan ekonomik değerlere ne ad verilir?

A) Öz sermaye

B) Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

C) Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

D) Dönen Varlıklar

E) Duran Varlıklar

Cevap: E

YARARLANILAN KAYNAKLAR

--------------------------------------------------------------

KPSS İşletme-Muhasebe, Konu anlatımlı A Grubu Kadrolar için, Yargı Yayınları, 2008

TC Anadolu Üniversitesi, AÖF Yayınları