Maliyet ve Türleri

İşletmelerde belirli amaçlara yönelik faaliyetlerin getirilmesinde amaç elbette kâr elde etmektir. Kara ulaşmak amacı ile de işletme bir takım fedakarlıklara katlanacaktır. İşletmenin karı artırıcı ve maliyeti azaltıcı çalışmaları da fayda–maliyet arasındaki ilişkiye göre şekillenecektir. Maliyet, genel olarak belirli amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların parasal değeri olarak tanımlanmaktadır. Maliyetler, belirlenen amaçlara ulaşmanın parasal değeri olarak ifade edildiğine göre fedakarlık belirli bir şey karşılığında yapıldığında maliyet olarak tanımlanmaktadır.

Harcama-Gider-Maliyet Arasındaki İlişki
Maliyet ile birlikte gider ve harcama kavramları genellikle bir birleri ile karıştırılmaktadır. Bu nedenle bu kavramların birbirinden farklı yönleri ortaya konulmalıdır.

Harcama: Belirli bir varlık edinimi için yapılan ya da yapılacak olan ödemeleri ifade etmektedir. Geniş bir ifade ile, varlığın edinimi, hizmetin sağlanması amacı ile ödeme yapma, borçlanma ve mal verme gibi fedakarlıkların parasal ifadesidir.

10.000 TL’ lik malzeme satın alındı. Ödeme 2 ay sonra yapılacak.
10.000 TL HARCAMA dır.

Gider:
Belirli bir zaman diliminde varlıkların kullanılan ve tüketilen kısmının parasal değeridir. Gider harcama karşılığında elde edilen varlıkların tüketilen (kullanılan) kısmıdır.
7.000 TL’ lik malzeme üretime sevk edildi.
7.000 TL D.İ.M.M. GİDERİDİR

Maliyet
Daha önce de ifade edildiği gibi, belirlenen bir amaca ulaşma için katlanılan fedakarlıkların parasal değeridir. Mamul ya da hizmet üretmek için gerçekleştirilen giderlerin de toplamı maliyet olarak tanımlanmaktadır. Mamul yada hizmet üretmek amacı ile katlanılan fedakarlıkların parasal toplamıdır. Kelime itibari ile tek başına kullanılmamaktadır. Üretim maliyeti, satılan mamul maliyeti vb. gibi.

Zarar
Belirli bir amaç karşılığında yapılan faaliyetlerin parasal karşılığı giderdir. Ancak, işletme faaliyetleri açısından geçerli olmayan ve işletme amaçları ile uyuşmayan faaliyetlerin parasal karşılığı zarardır.
Üretim siparişi için ek mesai karlığında yapılan ödemeler giderdir.
Yangın nedeni ile ara verilen faaliyetlerin telafisi için ek mesai yapılması ve bunun için yapılan ödemeler ise, zarardır.

Her üç kavramı kendi arasında karşılaştırıldığında üçü arasındaki farklılık daha iyi anlaşılacaktır.
Harcama ve Gider arasındaki ilişkiye göre, harcama belirli bir hesap dönemine bağlı değildir. Gider ise belirli amacın gerçekleştirilmesi için kullanıldığı için ilgili hesap dönemine bağlı olarak ifade edilir. Gider, harcama kalemlerinin mamul üretimi için kullanılan kısmını ifade etmektedir. Harcama kalemleri bilançoda yer alırken gider kalemleri gelir tablosunda gösterilmektedir.
Gider ve Maliyet arasındaki ilişkiye göre, maliyet giderlerden oluşmaktadır. Gider, mamul üretimi için kullanımı ifade etmekte, maliyet ise üretilen mamulün parasal değerini ifade etmektedir. Maliyet, üretim faaliyetlerinde üretilen mamullerin giderleri ile hesaplanmaktadır. Maliyet, üretim sonucunda ortaya konan değerin (mamul) parasal değeridir. Maliyet, giderden daha ileri bir aşamada ortaya çıkmaktadır.
Maliyetler, faaliyetlerin yapılma amacına göre sınıflandırılmaktadır. Bir üretim işletmesi için en önemli maliyet kavramı üretim maliyetidir. Genel itibari ile maliyet;
1 Giderler toplamı olarak ifade edilen Üretim (Muhasebe) Maliyeti ve
2 Alternatif Maliyet olarak sınıflandırılmaktadır.


Üretim (Muhasebe) Maliyeti
Belirlenen amaca ulaşmak için katlanılan tüm giderler toplamıdır. Mamul ya da hizmet üretme amacı ile kullanılan malzeme, işçilere yapılan ödemeler, enerji giderleri, amortisman giderleri, yakıt ve benzeri giderlerin toplamıdır. Bu toplam mamulün üretim maliyeti olarak hesaplanmaktadır.

Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet) Alternatifler seçenekler arasında karar verirken, seçeneklerden birinden vazgeçilmesi durumunda kaybedilen fayda veya kazanç fırsat maliyettir. Farklı alternatifler arasında karar vermek için, maksimum fayda veya kazancı verecek alternatife göre hareket etmek gerekecektir.

ÖRNEK
İşletmenin elinde 20.000 TL mevcuttur. Parasını değerlendirmenin iki alternatifi vardır: (1) Dolara yatırmak, (2) Euro’ ya yatırmak.

* Yukarıdaki iki seçenekten birisine yatırım yapmanın alternatif maliyeti, diğerine yatırım yapmama nedeni ile kaybedilen kazançtır. Bu durumda işletme, yüksek getiri sağlayan Euro’ ya yatırım yapacaktır. Bu yatırımın alternatif maliyeti ise, 2.000 TL’ dir.
* Aynı örneği üç alternatif açısından incelersek aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkacaktır. Yukarıdaki iki alternatife Hazine Bonosu alternatifini de ekleyelim.

İşletmenin Hazine bonosu alternatifini seçmesi durumunda alternatif maliyeti, diğer iki seçenek arasında en yüksek faydayı sağlayan Euro’ nun getirisi (5.000 TL) olacaktır. Hazine bonosu dışında diğer iki alternatife yatırım yapmanın alternatif maliyeti de hazine bonosunun getirisi (6.000 TL) olacaktır.


KAYNAK
----------------------------------------------------------------
Doç. Dr. Sait Kaygusuz, Yönetim Muhasebesi, Uludağ Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Öğretim Üyesi